میزگرد تحولات اقتصادی منطقه و جهان (بخش دوم)/مولوی: اگر فرصت سوزی نمیکردیم GDP عربستان دو برابر ایران نبود/ فرزانگان: الگوی شرقی و استفاده از فناوریICTعقب ماندگی را جبران می کند
دکتر فرشید فرزانگان رییس اتاق بازرگانی مشترک ایران و امارات و دکتر پیمان مولوی، دبير و عضو هيات اجرايي انجمن اقتصاددانان ایران در وبنیاری به موضوع دوران گذر اقتصاد جهان از شرق به غرب و به نقش خاورمیانه و ایران در این دوران گذر پرداختهاند.
در بخش اول این وبینار با نگاهی به وضعیت خاورمیانه و حوادث اثرگذار در سال 2020 بر لزوم دیپلماسی برد – برد در روابط منطقه ای و الگوبرداری از استراتژی چین در تعامل با کشورها سخن به میان آمده است. بخش دوم این وبینار به موضوعاتی که ایران میتواند با الگو گرفتن از شرق، مسیر عقب ماندگی را جبران کند اشاره شده و الزاماتی که قبل از ورود به زنجیره ارزش و تولید جهانی باید فراهم کنیم.
امارات چگونه توانست مسیر رشد را سریع طی کند؟
فرزانگان: با مطالعه یادداشت های شیخ محمد بن راشد می توان تفاوت این کشور با سایر کشورهای عرب منطقه دریافت که بسیار عملیاتی فکر می کنند. او تمام آرزوها و آمال جامعه عرب را عملیاتی کرده و با یک نگاه بلند پروازانه در افق بلند مدت با گام های کوچک، مستمر و عملیاتی، کشور را در مسیر موفقیت قرار داده است .
ایران، کشوری با 80 میلیون نفر جمعیت که علاقه مند به توسعه است، کشوری که متوسط رشد اقتصادی در آن صفر بوده، یک کشوری که درآمد سرانه اش پایین آمده و نصف شده، خیلی ها از جمله آمریکایی ها، چینی ها و از آن طرف اروپایی ها ایران را به عنوان یک برگ برنده در مذاکرات می بینند
سؤال: دکتر مولوی شما با نظر دکتر فرزانگان درباره افول اقتصاد آمریکا و انتقال قدرت اقتصادی به شرق موافق هستید؟ ایران در این دوران چه کاری میتواند انجام دهد؟
مولوی: به یک نکته تحت عنوان اقتصاد آمریکا و مسیری که حرکت کرده اشاره نمودید، شما (دکتر فرزانگان) اقتصاد آمریکا و مسیری که حرکت کرده را رو به ضعف و اقتصاد چین را رو به رشد می دانید، اینجا نکته ای را که من احساس میکنم این هست که ما به عنوان ایران اگر بخواهیم بر اساس اولویتی که شما اشاره کردید که مثلا اماراتی ها نگاه میکنند تحت عنوان رویکرد اقتصادی و فرصت طلبانه که چین هم همین کار را می کند، من فکر میکنم چین علاوه بر این رویکرد در منطقه بزرگترین شریک تجاری اتحادیه اروپا هم شده است.
در یک ماه گذشته و بر اساس آمار اتحادیه اروپا، چین بزرگترین شریک تجاری اتحادیه اروپا شد، یعنی این نکته ای که درباره خاورمیانه می گویید درباره اروپا هم خیلی صادق است.
خانم آنگلا مرکل و سیستم سیاسی آلمان فارغ از اتحادیه اروپا خیلی بی سر و صدا و بدون شلوغ بازی، روابط تجاری قوی با چین پایه ریزی کرده است. در عین حال میخواهم بگویم ایران در برهه ای قرار گرفته که اروپایی ها و آمریکایی ها برای اینکه دیرتر این انتقال یا نقطه گذار از غرب به شرق رخ دهد و روند طولانی تر شود، در حال تلاش هستند.
من احساس میکنم ایران کشوری با 80 میلیون نفر جمعیت که علاقه مند به توسعه است، کشوری که متوسط رشد اقتصادی در آن صفر بوده، یک کشوری که درآمد سرانه اش پایین آمده و نصف شده، خی لیها هم اعم از آمریکایی ها، چینی ها و از آن طرف اروپایی ها ایران را به عنوان یک برگ برنده در مذاکرات می دانند.
ببینید برگ برنده نه به لحاظ سیاسی، چون همه اینها روی هم تاثیر گذارند و ایران را یک برگ برنده اقتصادی می دانند و برای من خیلی سؤال است آیا ایران می تواند از این برگ خوب استفاده کرده و امتیاز گیری کند و منافعش را تامین کند؟
کشور ترکیه را مثال میزنم این کشور از طرفهای تجاری و سیاسی اش به نوعی پول در می آورد از آذربایجان، اتحادیه اروپا در مورد یونان امتیاز می گیرد، از مهاجرینی که به او پناه برده-اند ابزار می سازد و از تمام ابزارها برای مقاصد اقتصادی اش خوب استفاده می کند
کشور ترکیه را مثال می زنم این کشور از طرف های تجاری و سیاسی اش به نوعی پول در می آورد از آذربایجان تا اتحادیه اروپا در مورد یونان امتیاز میگیرد، از مهاجرینی که به او پناه بردهاند ابزار میسازد و از تمام ابزارها برای مقاصد اقتصادی اش خوب استفاده میکند.
ما اگر از تمام فرصت هایمان خوب استفاده میکردیم الان دیگر وضعیت اینطور نبود که تولید ناخالص داخلی عربستان و ترکیه و امارات به ترتیب 800، 800 و 400 میلیارد دلار باشد. شاید می توانست وضعیت اینطور باشد که عربستان و ترکیه درآمد ناخالص داخلی شان 600 میلیارد دلار باشد و ما هم به جای 380 میلیارد دلار، 600 میلیارد دلار باشد
آیا ایران با وضعیت موجود خواهد توانست نقشی مانند ترکیه را درحوزه اقتصادی بازی کند؟
مولوی : چند نکته در مورد ایران وجود دارد که بر اساس آنها می خواهیم صحبت کنیم، گزارشی وجود دارد که الزامات رشد 8 درصدی را در برنامه توسعه بلند مدت تاکید می کند.
گزارش نکات جالبی دارد و در آن کشورهایی مثل عمان، امارات، هنگ کنگ، چین، کره جنوبی و بوتسوانا مقایسه شده است که در سی سال رشد 8 درصدی داشته اند، یعنی یک رشد مداوم 8 درصدی را توانسته اند ببینند، رشد مداوم اقتصادی کار جدی است، چند کار کرده اند، یکی از آن ها که به بحث ما خیلی مربوط است استفاده حداکثری از اقتصاد جهان و زنجیره ارزش اقتصادی جهانی است.
بعد از این موضوع میگوید پس انداز، سرمایه گذاری، آموزش، بهداشت و مسائل دیگر. حالا بحثی که در زنجیره ارزش اتفاق می افتد دقیقا بحث ما است، ما وسط نقطه لجستیک و ترابری جهان قرار گرفته ایم، نه اینکه ما تلاش کرده باشیم بلکه به لحاظ جغرافیایی در این موقعیت هستیم و آیا می توانیم از این موقعیت استفاده کنیم.
ما کار میکنیم که فرصت برای کنار گذاشتن ما از زنجیره تولید فراهم میشود و رقبا از آن استفاده کنند
سؤال اینجاست آقای دکتر ما از زنجیره کامل ارزش که شامل تکنولوژی، فناوری، ماشین آلات و تجهیزات است آیا می توانیم بدون قرار گرفتن در این زنجیره عرضه حرفی داشته باشیم؟
من تصورم این است که ما داریم توسط کشورهای دیگری که به فکر منافع خود هستند از این زنجیره کاملا حذف میشویم. البته من اعتقادی به این ندارم که ما را کنار می گذارند بلکه این بدان معنی است که ما کاری می کنیم که ما را کنار میگذارند، یعنی ما کاری می کنیم که فضا برای رقبای منطقه ای باز شود. یعنی رشد تولید ناخالص داخلی ترکیه که الان دو برابر ایران است، یک قسمتی از آن متعلق به ایران است، یک قسمتی از تولید ناخالص داخلی عربستان صعودی میتوانست متعلق به ایران باشد اما ایران استفاده نکرده است. یک قسمت عمده ای از تولید ناخالص داخلی امارات میتوانست مربوط به ایران باشد. اگر ما از تمام فرصت هایمان خوب استفاده میکردیم الان دیگر وضعیت اینطور نبود که تولید ناخالص داخلی عربستان و ترکیه و امارات به ترتیب 800، 800 و 400 میلیارد دلار باشد. شاید میتوانست وضعیت اینطور باشد که عربستان و ترکیه درآمد ناخالص داخلیشان 600 میلیارد دلار باشد و ما هم به جای 380 میلیارد دلار، 600 میلیارد دلار باشد.
سؤال: آیا ما از این زنجیره ارزش میتوانیم استفاده کنیم چه الزاماتی دارد، الان داریم کنار میرویم یا امکان بازگشت وجود دارد؟!
فرزانگان: قبل از اینکه به سوال شما مستقیم جواب دهم، بحث قبلی را تکمیل میکنم و در خلال این بحث به سؤال شما هم پاسخ خواهم گفت.
ببینید! ما وقتی از مسیر رو به افول اقتصاد ایالات متحده آمریکا سخن میگوییم در حقیقت چشم انداز اقتصادی جهان را بررسی میکنیم، نه این که چین بصورت مطلق برنده و آمریکا را بصورت مطلق بازنده تصور کنیم. رویکرد شرقی برایمان مهم است. هند، اندونزی، ویتنام و بنگلادش در آینده اقتصاد جهانی به غیر از چین، کره جنوبی، ژاپن، هنگکنگ، تایوان، تایلند، فیلیپین و سنگاپور در کشورهای آسیایی نقش پررنگتری را در اقتصاد جهان ایفا مینمایند در حالی که اینها در واقع مداخلات کمتری در اقصی نقاط دنیا داشته اند. به عبارت بهتر درآمدشان بسیار باعث پیشرفتشان می شود.
نکته دوم نگاه دقیق کشورهای آسیایی به تکنولوژی و فناوری است. مثلا هند اوایل دهه 90 حدود 100 میلیون دلار از کسب و کار نرم افزار درآمد کسب کرده است و در سال 2000 این عدد 6 میلیارد، در سال 2010 ، 100 میلیارد دلار و در 2020 نزدیک 200 میلیارد دلار می شود. میخواهم بگویم رویکرد اینها برای الگوهای موفق در جذب سرمایه گذاری خارجی آنقدر دقیق بوده و یک نگاه دقیقی به حوزه فناوری داشتند که می توان گفت در ایران علی رغم تمام استعدادهای انسانی که داشتیم مسکوت مانده. یعنی این حوزه، حوزهای است که با قدرت نفوذ و شفافیت اطلاعاتی که دارد و پاسخگویی سریع و مشتری مستقیم در فضای مجازی به اهرمی برای توسعه کشورها بدل شده و اگر ما خود را در این زمینه تقویت نکنیم فاصله ما در آینده به مراتب از این روزگار بیشتر خواهد شد.
بهترین نوع سرمایه گذاری، سرمایه گذاری با بهره بهره وری، این است که حالا با توجه به اینکه نیروی کار در ایران ارزان است، می تواند برای سرمایه گذاران خارجی جذاب باشد و امیدوارم که با آمدن بایدن و تغییر فضای بین المللی بتوانیم این مدل همکاریها را در کشورمان جلب کنیم
ورود به زنجیره ارزش وتولید جهانی چگونه باید باشد؟
اساس توسعه و پیشرفت به فرمایش دکتر مولوی زنجیره ارزش است که در این نقطه با دکتر تفاهم داریم.
ببینید! سرمایه گذاری مستقیم خارجی به مقاصد مختلف صورت می گیرد:
1- سرمایه گذاری به جهت دستیابی به منایع طبیعی
2- سرمایه گذاری در جستجوی بازار
3- سرمایه گذاری در جستجوی بهره وری
4- سرمایه گذاری در جستجوی دارایی های استراتژیک
مثلا رنو سرمایه گذاری می کند و بازار 80 میلیون نفری ایران را هدف قرار می دهد. پس ممکن است یکی برای بازار، یکی برای منابع طبیعی و دیگری می آید برای دستیابی به مسائل استراتژیک و ....
در کنار اینها یک سرمایه گذاری در بهره وری داریم که بهترین نوع سرمایه گذاری است چون تجارت و اشتغال هر دو مولفه را با هم دارد، حالا با توجه به اینکه نیروی کار در ایران ارزان است، می تواند ایران را جذاب تر کند و امیدوارم با آمدن بایدن و تغییر فضای بین المللی، بتوانیم این مدل همکاریها را در کشورمان جلب کنیم.
یعنی در صنایع خودرو قراردادهای نبندیم که وقتی پژو یا رنو رفت هیچ مسئولیتی مترتب رهاسازی صنعت خودرو نشود و یا خیلی راحت شل یا توتال ایران را ترک نکنند.
مولوی: ما یک سرمایه گذاری در دنیا داریم تحت عنوان سرمایه جهانی، رنو و توتال و ... همه جزو شرکت های فرا ملیتی هستند که در چندین کشور سرمایه گذاری کرده اند .
به عبارت دیگر این شرکت ها برخاسته از یک نظام سرمایه داری وسرمایه گذاری هستند. من درباره توطئه سخن نم یگویم . بلکه درباره نظام سرمای هداری سخن م یگویم که وقتی این شرک تها با هزینه زیاد و بازار کم مواجه می شوند بازار مصرف را با برنامه هایی بین خود توزیع می کنند و اقدام به شریک شدن می کنند بطور مثال رنو با شرکت نیسان و میتسوبیشی با هم شریک می شوند و می گویند ما با هم سرمایه هایمان را کجا سرمایه گذاری کنیم که سهم بازار مناسب تری داشته باشیم؟
قبل این میزگرد مطالعه میکردم و متوجه شدم که چین150 میلیارد دلار سرمایه خارجی جذب کرده و هنگ کنک که به لحاظ مساحت کوچک است بیش از 100 میلیارد دلار جذب سرمایه داشته است.
حالا این سؤال برای خیلی ها مطرح باشد که چرا با این همه پتانسیل در ایران سرمایه گذارهای خارجی به ایران نمیآید؟ نکته ای اینجا است که من فکر می کنم سیاستگذاران هم درایران به این سؤال دقت نمی کنند!
سیستم رتبه بندی اعتباری بین المللی
پاسخ خیلی ساده است. سیستم رتبه بندی اعتباری بین المللی یک کاتالیزور و فیلتر است برای تمامی سرمایه گذاران و تامین کنندگان مالی. آنها که شناسنامه دارند و سرمایه گذاریه ایشان مشخص هستند به استناد این رتبه بندی سرمایه گذاری می نمایند.
در نظم جهانی این رتبه بندی نشان میدهد که صاحب سرمایه ! اگر میخواهی تو پولت را به عمان، امارت، عربستان یا گرجستان ببری چه ریسک کشوری، سیاسی، اقتصادی دارد و ریسک شرکتهایی که با آنها کار میکنی، چه ریسکی دارند. مثلاً رتبه اعتباری امارات AAاست و معادل رتبه اعتباری آمریکا و انگلیس است بازتر از رتبه اعتباری چین و ژاپن است و یا رتبه اعتباری عربستان صعودی Aاست، رتبه اعتباری عمان BBB است، رتبه اعتباری ایران بعد از بیرون آمدن آقای ترامپ از برجام معادل 7 جهانی است، رتبه اعتباری ایران بعد از برجام به BB هم نزدیک شد. لذا نمی توان بدون اصلاح چنین شاخصه هایی پا به زنجیره ارزش جهانی گذاشت.
و متاسفانه در دنیای سرمایه گذاری و اقتصاد از آن بالا به پایین افتادن یک شبه و از این پایین به بالا رفتن بین یک سال تا 6 ماه زمان می برد. اولین چیزی که شما دارید درباره سرمایه گذاری خارجی مطرح می کنید، نکته نمره CCC ایران است و فقط ونزوئلا و زیمباوه رتبه اشD است ولی CCC یعنی ریسک های زیادی وجود دارد، این اولین پاشنه آشیل سرمایه گذاری خارجی یا جذب سرمایه و فرار سرمایه از ایران است.